انسفالیت مغزی چیست؟

انسفالیت یا التهاب بافت مغز، عارضه نادری است؛ اما هنگامی که بروز می‌کند، می‌تواند بسیار خطرناک بوده و بسته به محل بروز آن در مغز، باعث تغییرات شخصیتی، ضعف و سایر علائم شود. این بیماری معمولاً حاصل یکی از چند نوع عفونت ویروسی به خصوص است که به همین علت گاهی اوقات به آن انسفالیت ویروسی گفته می‌شود. کودکان، سالخوردگان و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در برابر این بیماری هستند. مناسب‌ترین درمان و شانس بیمار برای بهبودی به نوع ویروس و شدت التهاب بستگی دارد. در انسفالیت حاد، عفونت مستقیماً سلول‌های مغز را درگیر می‌کند. در انسفالیت همراه عفونت، ظرف یک تا دو هفته بعد از ایجاد عفونت ویروسی یا باکتریایی، مغز و نخاع ملتهب می‌‌شوند. شناسایی سریع انسفالیت به همراه روش‌های تشخیص و درمانی پیشرفته احتمال بهبود نتیجه را در مبتلایان به این بیماری افزایش می‌دهد.

علت انسفالیت مغزی

انسفالیت ویروسی در طول یا بعد از عفونت ناشی از برخی از بیماری‌های ویروسی مانند آنفولانزا، تب‌خال، سرخک، اوریون، سرخجه، هاری، آبله مرغان و امثال آن رخ می‌دهد. ویروس نوع یک تب‌خال یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین علل انسفالیت ویروسی است. انسفالیت مرتبط با تب‌خال می‌تواند به سرعت بروز کرده و باعث تشنج یا تغییرات روانی و حتی کما یا مرگ شود. این نوع انسفالیت زمانی رخ می‌دهد که ویروس نوع یک تب‌خال به جای حرکت در بدن و تولید علائم شایع‌تر خود، مانند ایجاد تاول در پوست، به مغز می‌رود. تشخیص و درمان زود هنگام انسفالیت تب‌خال می‌تواند جان بیمار را نجات دهد. البته ابتلا به تب‌خال احتمال ابتلا به انسفالیت را افزایش نمی‌دهد.
انسفالیت آربوویروس شکل دیگری از انسفالیت ویروسی است. این بیماری به وسیله ویروس‌های مختلفی به وجود می‌آید که توسط حشرات (مانند پشه‌ها و انواع ساس و کنه) منتقل می‌شوند. عفونت‌های آربوویروسی، برخلاف تب‌خال، فصلی هستند و عمدتاً در تابستان و اوایل پاییز رخ می‌دهند. این عفونت‌ها بر اساس منطقه دسته‌بندی و نام‌گذاری می‌شوند، مانند انسفالیت سنت لوئیس. در موارد نادر عفونت‌های باکتریایی، قارچی، انگلی یا ریکتزی نیز می‌توانند باعث انسفالیت شوند. سرطان یا حتی قرار گرفتن در معرض برخی داروها یا سموم هم می‌تواند باعث انسفالیت شود.

عوامل خطر انسفالیت مغزی

هر کسی می تواند به بیماری آنسفالیت مبتلا شود؛ اما عواملی که ممکن است خطر این بیماری را افزایش دهند عبارتند از:

سن

برخی از انواع آنسفالیت ها در گروه های سنی خاصی بیشتر دیده می شوند. به طور کلی کودکان خردسال و بزرگسالان بیشتر در معرض خطر انواع آنسفالیت ویروسی هستند.

سیستم ایمنی ضعیف شده

افرادی که به بیماری اچ آی وی یا ایدز مبتلا هستند داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می کنند یا بیماری دیگری دارند که باعث ضعف سیستم ایمنی بدن می شود. این افراد بیشتر در معرض خطر ابتلا به آنسفالیت هستند.

مناطق جغرافیایی

ویروس های منتقله از طریق پشه یا کنه در مناطق خاصی از جغرافیا شایع‌تر هستند.

فصل سال

بیماری های منتقله از طریق پشه و کنه در فصل تابستان بیشتر شایع می باشند.

علائم آنسفالیت

بیشتر افرادی که به آنسفالیت مغزی مبتلا می‌شوند، معمولاً علائمی مشابه با علائم آنفلوانزا دارند؛ اما در موارد شدیدتر این بیماری، ممکن است بیماری با علائم مختلفی همچون موارد زیر خودش را نشان دهد:

• تب
• کسالت
• خواب‌آلودگی
• کما
• تغییرات خلقی و روحی
• گیجی
• سر درد
• احساس گیجی و سبکی سر
• احساس ضعف
• تشنج
• درد عضلات
• بی‌حسی یا احساس فلجی در دست و بخش‌هایی از صورت
• مشکل در تکلم
• پیدایش برآمدگی‌های کوچک و نرم در جمجمه، در صورت بروز بیماری در نوزادی
• احساس تهوع و استفراغ
• تحریک پذیری

انواع انسفالیت مغزی

1. آنسفالیت ژاپنی توسط پشه شیوع و گسترش پیدا می‌کند.
2. انسفالیتیس تیک-بورن یا انسفالیت کنه‌ای توسط کنه‌ها منتقل می‌شود.
3. بیماری هاری می‌تواند از طریق نیش پستاندار منتقل می‌شود.
4. آنسفالیت اولیه یا ثانویه نیز وجود دارد. در صورتی که قارچ، ویروس، یا باکتری مغز را آلوده کنند، می‌توانند منجر به آنسفالیت اولیه یا عفونی شوند. آنسفالیت ثانویه یا پس از عفونت زمانی است که سیستم ایمنی به عفونت قبلی پاسخ می‌دهد و به اشتباه به مغز حمله می‌کند.

تفاوت مننژیت و انسفالیت

بزرگترین تمایز بین آنسفالیت و مننژیت مربوط به بخشی از بدن شما است که این شرایط بیشتر روی آن تأثیر می گذارد. مننژیت تورم غشاهای اطراف مغز (مننژ) و نخاع است. انسفالیت التهاب خود مغز است.

عوارض آنسفالیت مغزی

افراد مسن و کسانی‌که درمان فوری دریافت نمی‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای ایجاد عوارض زیر هستند:

• از دست دادن حافظه، به‌ویژه در میان کسانی‌که آنسفالیت HSV دارند.
• تغییرات رفتاری یا شخصیتی مانند نوسانات خلقی، ناامیدی، عصبانیت و اضطراب (آنسفالیت مغز اعصاب)
• صرع
• آفازی یا مشکلات زبانی و گفتاری

تشخیص آنسفالیت مغز

پزشک علاوه‌بر معاینه و بررسی سابقه پزشکی بیمار، ممکن است چندین آزمایش زیر را برای تشخیص آنسفالیت تجویز کند:

• تست‌های تصویربرداری: سی‌تی اسکن ممکن است در تشخیص تغییرات ساختار مغز مفید باشد. همچنین می‌تواند علل دیگر مانند سکته مغزی، آنوریسم یا تومور را رد کند. با این وجود، تشخیص التهاب بافت مغز ام ار ای بهترین گزینه ممکن است؛ زیرا پزشکان می‌توانند از آن برای شناسایی تغییرات کلاسیک مغزی که نشان‌دهنده این بیماری است استفاده کنند.
• نوار مغزی: نوار مغزی که فعالیت الکتریکی مغز را کنترل می‌کند، ممکن است بتواند وجود امواج خاصی را در افراد مبتلا به آنسفالیت در یک یا هر دو لوب تمپورال نشان دهد.
• پونکسیون کمری: در این روش به کمک ایجاد یک سوراخ در کمر، نمونه‌ای از مایع مغزی نخاعی ستون فقرات گرفته می‌شود. درصورتی‌که سطوح پروتئین و گلبول‌های سفید خون بالاتر از حد انتظار باشد، احتمال ابتلا به آنسفالیت مغز وجود دارد.

اگر پزشک مشکوک به آنسفالیت ویروسی باشد، ممکن است آزمایش خون نیز تجویز کند.

پیشگیری از بروز آنسفالیت مغز

• تزریق واکسن‌های سرخک، اوریون و سرخجه مؤثرترین راه برای کاهش خطر ابتلا به آنسفالیت مغز است. در مناطقی‌که شیوع پشه‌ها و کنه‌های حامل ویروس‌های عامل آنسفالیت مغز بالا است، افراد باید اقداماتی را برای کاهش خطر گزش انجام دهند. امروزه مواد دافع پشه به‌صورت اسپری در دسترس هستند.
• برای کمک به جلوگیری از انتشار ویروس‌ها و باکتری‌ها، از بهداشت مناسب و شستن دست‌ها استفاده کنید. اگر در معرض فرد مبتلا به آنسفالیت باکتریایی (مانند مننگو آنسفالیت مغز) قرار گرفتید، با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است مصرف یک دوره آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری به شما پیشنهاد شود.
• در مورد کودکان زیر دو سال شما اجازه استفاده از مواد دافع پشه را ندارید؛ اما برای کودکان بزرگتر می‌توانید اسپری دافع را روی دستان خود اسپری کنید و سپس آن را روی صورت کودک خود بمالید. از مالیدن مواد دافع بر روی دست کودکان خردسال که ممکن است دست خود را در دهان قرار دهند، اجتناب کنید.

درمان انسفالیت مغزی

درمان عفونت مغزی به نوع آنسفالیت و شدت آن بستگی دارد. راهکارهای درمانی احتمالی به شرح زیر است:

• آنتی بیوتیک برای درمان عفونت باکتریایی
• داروهای ضد ویروسی برای عفونت های ویروسی
• در صورت تشنج، داروهای ضد تشنج
• کمک های تنفسی از جمله دستگاه تنفس
• تعدیل کننده های سیستم ایمنی
• تجویز سرم برای هیدراته نگه داشتن بدن
• کاهش فشار و تورم در مغز با تجویز استروئید ها
• در صورت بیهوشی استفاده از لوله برای تغذیه بیمار